کد مطلب:20720 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

نصيحت داراي چه ويژگيهايي است؟

نصيحت از مادّة نصح بمعناي خالص شدن و خالص كردن است; پند دادن را از آن جهت نصح و نصيحت گويند كه از روي خلوص نيت و خيرخواهي محض است.(قاموس قرآن، سيدعلي اكبر قرشي، ج، ص 71، دارالكتب الاسلامية.) بنابراين هر نصيحتي بايد داراي دو عنصر مهم يعني خلوص نيت و خيرخواهي محض باشد.

در قرآن شريف نصايح گوناگوني از افراد مختلف بيان شده است از آن جمله:

1. نصايح حضرت ابراهيمغ به آزر (مريم، 42ـ45; انعام، 74)

2. نصايح حضرت موسيغ به فرعون (طه، 43ـ55)

3. نصايح حضرت موسيغ و قومش به قارون (قصص، 76ـ80)

4. نصايح حضرت يعقوبغ به يوسف و فرزندان ديگرش (يوسف، 5 و 67)

5. نصايح حضرت يوسفغ به دوستان زندانش (يوسف، 37ـ40)

6. نصايح هابيل به قابيل (مائده، 27ـ29)

7. نصايح لقمان به فرزندش (لقمان، 13ـ19)

8. نصايح پيامبران ديگر به امتهايشان (اعراف، 61ـ93)و...

برخي از شرايط و آداب نصيحت (اعم از بزرگ به كوچك و يا كوچك به بزرگ) كه ميتوان از مجموع آيات مذكور استفاده كرد عبارتند از:

1. صفات و حالات و شرائط نصيحتگر:

الف ـ دلسوزي و محبت; به گونهاي كه مخاطب آن را لمس و احساس كند.

ب ـ حلم و بردباري و سعه صدر و پرهيز از عجله و شتابزدگي، چه آنكه نصايح تدريجاً در دلها نفوذ ميكند و اثر ميگذارد.

ج ـ پرهيز از هر نوع لجاجت و اصرار و مجادلههاي بيهوده و خشونت و برتري جويي.

د ـ ايمان و اعتقاد و اخلاص نسبت به گفتهها و اهداف و منويات خويش، نه تزوير و سخن پراكني و نيرنگ بازي.

'û ـ رعايت انصاف و شناخت و درك عميق از مخاطب، زمان، واقعيتها و حقايق و توقعات و انتظارات مخاطب.

2. ويژگيهاي گفتار و نصيحت:

الف ـ ادب در گفتار و مكالمه و محاوره.

ب ـ پرهيز شديد از ايجاد حسّ حقارت در مخاطب (نصيحت و موعظه بگونهاي نباشد كه باعث تحقير مخاطب گردد).

ج ـ تبيين صحيح واقعيات و حقايق.

د ـ لحن كلامي آرام و استفاده از آهنگ تأثيرگذار در نحوة بيان.

'û ـ استناد به موارد عيني و نمودارها و الگوها و... (با رعايت جوانب شرعي).

ط ـ غير مستقيم بودن نصيحت، خصوصاً اگر نصيحت از سوي كوچكتر باشد.

3. صفاتي كه به نحوي به مخاطب مربوط ميشود:

الف ـ حفظ حرمت و احترام مخاطب يا مخاطبين از سوي گوينده.

ب ـ عدم احساس تحميل عقايد و افكار و نظريات.

ج ـ استفادة گوينده از موقعيتهاي رواني مناسب مخاطب يا مخاطبين.(جهت آگاهي بيشتر به تفسير الميزان، علامه طباطبائي; / تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازي و ديگران / تفسير نور، محسن قرائتي; ذيل آيات مذكور مراجعه شود.)

خوبست بدانيم انسان تنها انديشه و خرد نيست تا فقط در برابر قدرت استدالال تسليم گردد بلكه علاوه بر آن مجموعهاي از عواطف و احساسات گوناگون كه بخش مهمي از روح او را تشكيل ميدهد در وجود او نهفته است كه بايد آنها را به طرز صحيح و معقولي اشباع كرد.

خداوند در قرآن كريم به پيامبرش دستور ميدهد تا از طريق حكمت و موعظه حسنه به نصيحت و ارشاد خلق بپردازد ادْعُ إِلَيَ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَة(نحل ـ 125)

رعايت عدل و انصاف در تبيين واقعيات و حقايق از اهرمهاي تأثيرگذار نصيحت و موعظه است در قرآن شريف آمده است: قُلْ إِن كَانَ لِلرَّحْمَـَنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعَـَبِدِين;(زخرف،81) بگو اي پيامبر اگر خداوند داراي فرزندي باشد واقعاً من نيز گردن خواهم نهاد.

استفادة از لحن آرام و مؤدبانه شرط اصلي نصيحت و موعظه است، و اين آيه از مواعظ بلند لقمان حكيم است كه قرآن يادآور شد وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ;(لقمان:19) سخن، آهسته گوي.

و نهايتاً تدبّر در نصايح حضرت ابراهيمغ به آزر كه قرآن با شكوه تمام آن را ذكر ميكند:

وَاذْكُرْ فِي الْكِتَـَبِ إِبْرَ َهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا # إِذْ قَالَ لاِ ?َبِيهِ يَـََّأَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لاَيَسْمَعُ وَ لاَيُبْصِرُ وَ لاَيُغْنِي عَنكَ شَيْ ?‹ًا # يَـََّأَبَتِ إِنِّي قَدْ جَآءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِيَّ أَهْدِكَ صِرَ َطًا سَوِيًّا # يَـََّأَبَتِ لاَتَعْبُدِ الشَّيْطَـَنَ إِنَّ الشَّيْطَـَنَ كَانَ لِلرَّحْمَـَنِ عَصِيًّا # يَـََّأَبَتِ إِنِّيَّ أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ الرَّحْمَـَنِ فَتَكُونَ لِلشَّيْطَـَنِ وَلِيًّا(مريم،41ـ45)

پدرم! چرا ناشنواي نابينا را ميپرستي؟! موجوداتي كه از برآوردن كوچكترين نياز تو عاجزند؟!

پدرم! هر گز شيطان را بندگي نكن كه او در مقابل خداي رحمان سركشي كرد.

پدرم! من از گرفتاري و عذاب الهي بر تو بيم دارم و هراسانم. (منبع: مجلدات گوناگون تفسير نمونه)